Ο Μ. Νανακούδης διηγείται στους μαθητές
Συνέντευξη Βάιος Βαιτσόπουλος
Τα σχολεία αποτελούν φορείς ιστορικής και πολιτισμικής κληρονομιάς, καθώς η ύπαρξή τους, ιδιαίτερα σε παλαιότερα χρόνια, είχε μεγάλο αντίκτυπο στις περιοχές όπου δραστηριοποιούνταν. Πόσο, μάλιστα, στον μαρτυρικό Χορτιάτη, ένα χωριό σύμβολο της Εθνικής Αντίστασης. Στη συνέντευξη που δημοσιεύεται σήμερα ο κ. Μπάμπης Νανακούδης διηγείται με τεκμήρια την ιστορία των σχολείων του Χορτιάτη, εισάγοντας ταυτόχρονα τον αναγνώστη με συναρπαστικό τρόπο στο πολιτικό κλίμα της κάθε εποχής. Η συνέντευξη πραγματοποιήθηκε στον χώρο εκδηλώσεων του Λυκείου Χορτιάτη στις 15 Δεκεμβρίου 2022 με την παρουσία δύο τμημάτων της Β΄ λυκείου.
Οι φωτογραφίες παραχωρήθηκαν από το προσωπικό αρχείο του Μπάμπη Νανακούδη και τον ευχαριστούμε ιδιαίτερα γι΄αυτό.
Ο κ.Νανακούδης μας είπε ότι είναι ιθαγενής Χορτιατινός και θεωρεί ότι είναι ελάχιστη υποχρέωσή του σε αυτόν τον τόπο που γεννήθηκε, να τον υπερασπιστεί με την προσπάθεια της αναζήτησης της ιστορίας του. Όπως τόνισε χαρακτηριστικά:
«…Πριν 32 χρόνια ξεκινήσαμε την έκδοση της εφημερίδας ¨Χορτιάτης 570¨, με μια ομάδα 5-6 φίλων, με αγωνίες για τον τόπο μας, για το πώς μπορεί ο τόπος αυτός να βελτιωθεί, για το πώς ο τόπος αυτός θα διατηρήσει και θα αναδείξει τα ιστορικά του στοιχεία. Γιατί όμως ¨570¨ δίπλα στο όνομα του χωριού; Το ¨570¨, παιδιά, είναι το υψόμετρο στο ιστορικό κέντρο του χωριού, στην παλιά πλατεία, εκεί που είναι η κοινοτική αίθουσα Μανωλεδάκη.
Τέλος, θεωρώ ότι ο ζωντανός τρόπος για να μαθαίνουμε την ιστορία ενός τόπου είναι πολύ σημαντικός. Τα τελευταία χρόνια έρχονται πάρα πολλά σχολεία της Θεσσαλονίκης, Γυμνάσια και Λύκεια αλλά και από το εξωτερικό και ζητάνε να τους ξεναγήσω στην ιστορία του Χορτιάτη, κυρίως στην ιστορία του ολοκαυτώματος αλλά και στα μνημεία. Έτσι, λοιπόν, θεωρώ ότι είναι πάρα πολύ καλό να μελετάτε πρωτογενείς πηγές, από ανθρώπους που έζησαν άμεσα ή έμμεσα τα γεγονότα. Είναι σημαντικότερο από το να ανοίγουμε μόνον ένα βιβλίο (που βεβαίως και αυτό -δεν υπάρχει περίπτωση- πρέπει να γίνεται), αλλά τουλάχιστον στον τόπο μας πρέπει να ψάχνουμε και πρωτογενείς πηγές πληροφόρησης για σημαντικά γεγονότα, για μνημεία και γεγονότα.»
Θα προσπαθήσουμε, λοιπόν, να πιάσουμε την ιστορία των σχολείων από όσο πιο παλιά γίνεται. Ποιο ήταν το πρώτο σχολείο που δημιουργείται στον Χορτιάτη;
«Ο Χορτιάτης, παιδιά, ήταν πάντα ένα μεγάλο χωριό, κεφαλοχώρι. Η ιστορία του ξεκινάει από τον 6 π.Χ. αιώνα, ως Κισσός τότε, από τους αρχαίους Θράκες, που κυριαρχούσαν στην ευρύτερη περιοχή της μετέπειτα πια Μακεδονίας. Όταν οι Μακεδόνες κυριάρχησαν στην περιοχή και απομάκρυναν τους Θράκες, τον 5ο αιώνα π.Χ. στην περιοχή μας άρχισαν να υπάρχουν οικισμοί με πρώτη τον αρχαίο Κισσό, ένα πόλισμα το οποίο είναι άγνωστο ακόμη σε ποιο σημείο βρισκόταν. Αλλά από την επικράτηση του Χριστιανισμού και μετά στον Χορτιάτη δημιουργείται ένα σπουδαίο μοναστήρι, η μονή του Χορταΐτη, τέλη 9ου - αρχές 10ου αιώνα, του οποίου η βάση του ήταν εκεί όπου είναι το σημερινό πέτρινο σχολείο. Γι’ αυτό υπάρχουν και αρκετά λείψανα που πιστοποιούν αυτά που λέω και, βεβαίως, το σημαντικότερο μνημείο που σώθηκε από την περίοδο εκείνη, είναι η περίφημη βυζαντινή μονή της Μεταμόρφωσης Σωτήρος, κάτω από την κεντρική εκκλησία του Αγίου Γεωργίου. Ένας σπουδαίος ναός του 12ου αιώνα ο όποιος έχει μια μοναδικότητα για όλο τον ελληνικό χώρο. Σε όλη την ηπειρωτική Ελλάδα τέτοιος ρυθμός εκκλησίας δεν υπάρχει πουθενά αλλού, παρά μόνο στον Χορτιάτη. Είναι ο απλός οκταγωνικός ή νησιώτικος ρυθμός. Ανάλογες εκκλησίες αυτού του ρυθμού κυρίως συναντάμε στη Χίο, με την περίφημη Νέα Μονή της Χίου.
Το χωριό παραμένει πέριξ του μοναστηριού, το οποίο όμως καταστρέφεται στα 1423 από τον Μουράτ Β΄ που πολιορκεί τη Θεσσαλονίκη. Το χωριό τότε μεγαλώνει, γιατί υπήρχαν αρκετά χωράφια τα οποία είχε το μοναστήρι και έρχονται πια με έναν τρόπο στα χέρια των κατοίκων της περιοχής. Πρέπει να πούμε ότι το όνομα Χορτιάτης πρωτοεμφανίζεται γύρω στα τέλη του 7ου με αρχές του 8ου αιώνα. Πιο μπροστά η περιοχή ήταν γνωστή ως Κισσός. Έτσι λοιπόν, επειδή ήταν και κοντά σε μοναστήρι, προφανώς υπήρχε μια δυνατότητα να μάθουν γράμματα κάποια παιδιά από τους πρώτους κατοίκους της περιοχής. Όμως η οργανωμένη παρουσία σχολείου στην περιοχή μας γίνεται γύρω στα 1800, η πρώτη μαρτυρία που έχουμε γραπτή. Σίγουρα θα υπήρχε και πιο μπροστά. Στα 1876 έχουμε αρρεναγωγείο. Και στη συνέχεια, μετά από 10 χρόνια περίπου, δημιουργείται και παρθεναγωγείο. Στα 1900 για παράδειγμα έχουμε 91 παιδιά ως μαθητές εκ των οποίων τα 78 είναι αγόρια και τα 13 είναι κορίτσια. Έχουμε εκείνη την περίοδο και νηπιαγωγείο με 117 παιδιά.
Ένας αρχαιολόγος, ο Σωτήρης Κίσσας, που είχε την ευθύνη των βυζαντινών μνημείων του Χορτιάτη, γύρω στα 1970 κάνει μια καταγραφή των ιερών, όπως λέμε, κειμηλίων του ναού του Αγίου Γεωργίου. Εκεί λοιπόν, στα λειτουργικά βιβλία, επειδή τότε οι άνθρωποι δεν είχανε χαρτιά όπως εμείς τώρα να γράφουμε και να πετάμε, γράφανε στα πλάγια των βιβλίων που είχανε κενά λευκά σημεία ή στα εσώφυλλα του πρώτου φύλλου και του τελευταίου. Γράφανε διάφορα ιστορικά γεγονότα του τόπου αλλά και της ευρύτερης περιοχής. Ο Σωτήρης Κίσσας τα ανακαλύπτει όλα αυτά και γράφει ένα κείμενο με τίτλο «Ενθυμήσεις από τα λειτουργικά βιβλία του ιερού ναού Αγίου Γεωργίου Χορτιάτη». Περιγράφει, λοιπόν, πάρα πολλές σημαντικές ενθυμήσεις. Μία από αυτές του 1876 λέει: ¨1876, 6 Σεπτεμβρίου, τέλος της οικοδόμησης του σχολείου και αρχή της παραδόσεως υπό του διδασκάλου των μαθητών¨. Μια άλλη ενθύμηση που αφορά το σχολείο λέει: ¨Κατά το έτος 1906 (εγώ αμφισβητώ το 1906 πρέπει να είναι το 1904), Οκτωβρίου 29 εγκαινιάσαμε το μέγα σχολείον εις το μέρος το ονομαζόμενο Σαράγι εν πομπή και παρατάξει. Παπά Παναγιώτης, - -¨ Εδώ βάζει και την υπογραφή του ο γράφων την ενθύμηση. Υπάρχουν πάρα πολλές τέτοιες ιστορικές ενθυμήσεις.
Έτσι, λοιπόν αγαπητέ Βάιε και αγαπητά παιδιά, το 1876 έχουμε την πρώτη αναφορά για σχολείο. Σίγουρα υπήρχε πιο μπροστά. Από ό,τι μου λέγανε όμως και μαρτυρίες ανθρώπων που έχουν φύγει εδώ και πολλά χρόνια από τη ζωή, δεν γνωρίζουμε πού ήταν το σχολείο αυτό που αναφέρεται στα εγκαίνια του 1876. Όμως, μαρτυρίες λένε ότι υπήρχε σχολείο δίπλα από τη βυζαντινή εκκλησία, εκεί που είναι ένα σπίτι της εκκλησίας. Εκεί υπήρχε σχολείο, και ο πατέρας μου το’λεγε, αν και ο πατέρας μου φοιτούσε στο σχολείο που θα πούμε στη συνέχεια.»
Ξέρουμε μήπως τον αριθμό των δασκάλων ή από πού ερχόντουσαν;
«Οι δάσκαλοι, δεν ήταν, από ό,τι τουλάχιστον καταλαβαίνω, δημόσιοι υπάλληλοι, να είναι μόνιμοι δηλαδή. Προσλαμβάνονταν από τη δημογεροντία. Είμαστε στην οθωμανική περίοδο και το κοινοτικό συμβούλιο που ξέρουμε σήμερα, τότε λεγόταν δημογεροντία. Οι πιο ηλικιωμένοι και πιο οικονομικά «βασταγμένοι» αποτελούσαν, ας πούμε, το κοινοτικό συμβούλιο της εποχής εκείνης. Πρέπει, σύμφωνα με στοιχεία που βγαίνουν από γραπτές μαρτυρίες, να τους προσλάμβαναν για ένα δυο χρόνια. Αναφέρεται «1879, δάσκαλος Αθανάσιος Παπαδημητρίου» σε ένα γραπτό. Αλλού βλέπουμε κάτι ανάλογο για άλλα ονόματα. Άρα λοιπόν, υπάρχουν σκόρπιες πληροφορίες για δασκάλους και πρέπει να πούμε ότι από το 1904 ή 1906 -κατά τη γραπτή μαρτυρία που σας ανέφερα προηγουμένως- έγινε το σπουδαίο και μεγάλο εξατάξιο σχολείο το οποίο καταστράφηκε στη διάρκεια της κατοχής. Πιο μπροστά υπήρχαν ένας δύο δάσκαλοι οι οποίοι προσλαμβάνονταν για μια - δύο χρονιές μόνο. Αυτά είναι τα στοιχεία τα οποία ανακάλυψα για κείνη την περίοδο.
Έχουμε, όμως, ονόματα δασκάλων από το 1920 και μετά. Κορυφαία προσωπικότητα ήταν ο περίφημος Γιώργος Βαλαχάς. Ο Γιώργος Βαλαχάς ήρθε γύρω στα 1925 στον Χορτιάτη, νέος δάσκαλος. Ήταν σπουδαίος, έκανε σπουδαία έργα με πιο σπουδαίο τον περίφημο βοτανικό κήπο του δημοτικού σχολείου. Υπάρχουν φωτογραφίες που δείχνουνε τον βοτανικό κήπο που ήταν στην αυλή του σημερινού γυμνασίου. Με σκάλες ( που τις βλέπουμε ακόμη και σήμερα) κατέβαιναν στον κυρίως βοτανικό κήπο, όπου είναι το σημερινό γήπεδο ποδοσφαίρου.
Υπάρχει, επίσης, μια σπουδαία φωτογραφία 60 έως 70 παιδιών, μαθητών, στο ένα άκρο είναι ο διευθυντής και δάσκαλος, ο Γιώργος Βαλαχάς για τον οποίο σας μίλησα, και στο άλλο είναι μια δασκάλα, η κυρία Εύρω, διάσημη για το ξύλο που «έριχνε» στους μαθητές, ο φόβος και τρόμος, όπως λέγανε.
Αυτό τον φόβο και τον τρόμο, βέβαια, των δασκάλων τον ένιωσα και εγώ παλιότερα και η γενιά μου, δηλαδή τη βίτσα από κρανιά που έπεφτε στα χέρια μας. Μας έλεγε ο διευθυντής του σχολείου: ¨Θα πάτε να κόψετε και να μου φέρετε βέργες από το βουνό¨. Πηγαίναμε και βρίσκαμε τις βέργες, τις κόβαμε και την ώρα που τις κόβαμε και τις ξεφλουδίζαμε να γίνουνε ωραίες, αρχίζαμε να κλαίμε, γιατί ξέραμε ότι αυτές θα βαρέσουν τα χέρια μας. Και αφού τις πηγαίναμε στον Καλονά, ο διευθυντής του σχολείου - τώρα μιλάω για τη δεκαετία τέλη του 1950 αρχές του 1960 - τις δοκίμαζε στα χέρια μας. Μου είχε πει και ο πατέρας μου μια ιστορία. Όταν, λέει, γυναίκες δασκάλες τους έλεγαν να πάνε να κόψουν βίτσες, πηγαίνανε και κόβανε από βρωμοκαρυδιά, έτσι λέγεται το δέντρο αυτό, γιατί βρωμάνε τα φύλλα, αλλά μετά από λίγη χρήση έσπαγαν. Ώσπου το πήραν είδηση μετά και στέλναν μόνο τα κορίτσια να πάνε να φέρουν βίτσες κρανιάς.
Ο Βαλαχάς λοιπόν, καθόρισε την ιστορία του δημοτικού σχολείου από το 1925 μέχρι το 1945 περίπου. Μετά είχε άλλες περιπέτειες για τις πολιτικές του επιλογές. Μια άλλη δασκάλα η κυρία Δέσποινα Κοντομήτρου είχε έρθει κοριτσάκι, μόλις πρωτοδιορίστηκε δασκάλα. Περνάμε πια στην περίοδο που πια οι δάσκαλοι γίνονται υπάλληλοι του κράτους. Η Δέσποινα Κοντομήτρου λοιπόν, ήρθε κοπελίτσα και έφυγε συνταξιούχος από τον Χορτιάτη. Πέρασαν γενιές και γενιές από τα χέρια τους. Άλλη σπουδαία δασκάλα που πέρασε και από μένα, και αυτή είχε έρθει κοπελίτσα και έφυγε συνταξιούχος, ήταν η κυρία Άννα Τρύπη, μια πανέμορφη, γοητευτική κυρία.
Βέβαια υπήρχαν και οι πλάκες που κάναμε στους δασκάλους. Υπήρχε ένα τραγουδάκι το οποίο έχω ακουστά από τον πατέρα μου - τώρα πάμε στην εποχή προπολεμικά. Τραγουδούσαν ένα τραγούδι: ¨Η Μαρία η δασκάλα που ‘χει δυο βυζιά μεγάλα¨.
Ένας άλλος σπουδαίος δάσκαλος ήταν ο Καζάνας αλλά και ο Κυριακόπουλος. Λίγο πολύ αυτά ήταν τα ονόματα που κυριάρχησαν σε όλη αυτή την περίοδο.
Υπάρχει ένα βιβλίο το οποίο έκανε το δημοτικό σχολείο το 1998, το οποίο είχε επιμεληθεί ο τότε διευθυντής Στάθης Ευσταθιάδης. Μάζεψε ό,τι αρχειακό υλικό υπήρχε στο σχολείο: ξεκινάει από παλιά - μεταπολεμικά βέβαια – κατά τη διάρκεια της κατοχής 1942 – 1943. Μάζεψε αρκετά στοιχεία μέχρι το 1970 περίπου. Έκανε πολύ καλή δουλειά και σώθηκε όλο αυτό το ιστορικό αρχείο.»
Πριν περάσουμε στη διάρκεια της κατοχής, υπάρχει κάποιο φωτογραφικό υλικό που μπορούμε να δούμε;
«Βεβαίως υπάρχει πάρα πολύ φωτογραφικό υλικό με το σχολείο. Ήταν το σχολείο που καταστράφηκε, που βομβαρδίστηκε και κάηκε στη διάρκεια της κατοχής, λίγες μέρες μετά το ολοκαύτωμα στις 2 Σεπτέμβρη. Αυτό ήταν ένα υπέροχο σχολείο, διώροφο, εκπληκτικό, από το ωραιότερα χριστιανικά ελληνικά σχολεία στη Μακεδονία, το οποίο δημιουργήθηκε με μια μεγάλη ερανική επιτροπή. Γράφει επάνω έτος ίδρυσης 1904.
Έγινε λοιπόν μια μεγάλη ερανική επιτροπή. Πήγανε και στην Κωνσταντινούπολη, έδωσαν από κει πλούσιοι Κωνσταντινοπολίτες Έλληνες χρήματα και μαζεύτηκε ένα μεγάλο ποσό. Προφανώς και Χορτιατινοί έδωσαν χρήματα και έγινε το σχολείο αυτό. Για την κατασκευή του χρησιμοποιήθηκαν και υλικά από το μοναστήρι το βυζαντινό που καταστράφηκε στα 1423, κίονες και κιονόκρανα. Αλλά και στη σημερινή εκκλησία του Αϊ Γιώργη, έξω στον πρόναο αν δείτε, οι κίονες και οι κολώνες είναι μαρμάρινες. Υπήρξε, λοιπόν, άδεια από την Υψηλή Πύλη, από τον Σουλτάνο και με σουλτανικό διάταγμα έγινε αυτό το σχολείο. Εδώ είναι μια ομάδα δασκάλων, πρέπει να είναι 1937 με 1940, γιατί υπάρχει ένα μικρό παιδάκι ντυμένο ως άλκιμος, είναι η νεολαία του δικτάτορα Μεταξά τότε.
Να λοιπόν και μια άλλη φωτογραφία, πάλι με δασκάλους μπροστά στο σχολείο. Στον Βαλαχά που σας ανέφερα προηγουμένως, τον δάσκαλο, είχε δοθεί η άδεια ως διευθυντής να μένει στο σχολείο. Είχε, ας το πούμε, διαμέρισμα για να μένει ο εκάστοτε διευθυντής του σχολείου. Όλες αυτές τις ιστορίες θα ήτανε καλύτερα να τις πει ένας άνθρωπος που έζησε εκεί μέσα, ο γιος του Γιώργου Βαλαχά, ο Θεόδωρος Βαλαχάς, ο οποίος είναι στα 92 του χρόνια τώρα. Πρόκειται για έναν σπουδαίο άνθρωπο με μεγάλη προσφορά στον Χορτιάτη, όπως και ο πατέρας του άλλωστε.
Εδώ είναι το παλιό ηρώο του Χορτιάτη που είναι στη θέση του νηπιαγωγείου που είναι πάνω από το γήπεδο και πίσω φαίνεται το σχολείο και οι σκάλες που κατέβαιναν στον βοτανικό κήπο.
Στην παραπάνω φωτογραφία βλέπουμε μαθητές του σχολείου, ανάμεσά τους εδώ πάνω είναι ο Μαξ Μέρντεν. Ο Μαξ Μέρντεν ήταν ο στρατιωτικός, πολιτικός διοικητής των γερμανικών κατοχικών δυνάμεων Μακεδονίας, ο οποίος οργάνωσε την εξολόθρευση των εβραίων συμπολιτών μας στη Θεσσαλονίκη, 50.000 άνθρωποι. Καταδικάστηκε ως εγκληματίας πολέμου μετά την απελευθέρωση αλλά τελικά τη «γλίτωσε» και πήγε στη Γερμανία. Μεγάλο πολιτικό παρασκήνιο… Στη φωτογραφία αυτή είναι και δύο δάσκαλοι, ο Βαλαχάς και από την άλλη πλευρά είναι ο Στέλιος Ψαρράς, Χορτιατινός δάσκαλος, πατέρας του διάσημου σκηνοθέτη Τάσου Ψαρρά.»
Είδαμε για τα σχολεία που υπήρχαν από την αρχή του χωριού, είδαμε τι γινόταν μέχρι την κατοχή. Τι γίνεται όμως κατά την περίοδο της Κατοχής; Συνεχίζουν να λειτουργούν, τι γίνεται με την κοινότητα, τι κάνουν οι μαθητές;
«Τα σχολεία λειτουργούν στην κατοχή, δεν σταμάτησε η λειτουργία τους. Υπήρξε αυτό σε κάποια άλλα μέρη, ας πούμε στη Θεσσαλονίκη, όπου κατέλαβαν κάποια σχολεία οι Γερμανοί για τους δικούς τους λόγους και μεταφέρθηκαν. Αλλά όχι στον Χορτιάτη˙ η συνέχεια του σχολείου υπάρχει μέχρι στις 2 Σεπτέμβρη 1944 που γίνεται το ολοκαύτωμα. Δύο ή τρείς βδομάδες μετά, τέλη Σεπτέμβρη πρώτες μέρες του Οκτώβρη, ξανάρχονται οι Γερμανοί και οι Έλληνες συνεργάτες τους, γιατί είχαν πληροφορίες ότι στο σχολείο έχουν κατεβεί αντάρτες του ΕΛΑΣ και από την περιοχή της Καμάρας και πιο πέρα βομβαρδίζουν και πέφτουνε κάποιες βόμβες πάνω στο σχολείο και καταστρέφεται. Σώζεται βέβαια όλος ο σκελετός αλλά δυστυχώς δεν κρατήθηκε. Ένα ανάλογο σχολείο, παιδιά, υπάρχει στο Δοξάτο της Δράμας το οποίο δύο φορές καταστράφηκε, και στους Βαλκανικούς και στην κατοχή, κράτησαν όμως όλο τον σκελετό. Σχολείο δεν υπάρχει πια από τον Οκτώβρη, το χωριό είναι κατεστραμμένο και από την άνοιξη του 1945 προς καλοκαίρι, μάθημα κάνουνε στην εκκλησία, στην αυλή της εκκλησίας και μέσα στην εκκλησία. Υπάρχουν φωτογραφίες.
Το 1947, ο ΟΗΕ δημιουργεί μια διεθνή επιτροπή να έρθει στην Ελλάδα, που είναι τότε σε εμφύλιο πόλεμο, για να καταγράψει τα προβλήματα των παιδιών. Η επιτροπή αυτή επισκέπτεται και τον Χορτιάτη. Μαζί της είναι και ένας διάσημος φωτορεπόρτερ ο Ντέιβιντ Σέημουρ, από το διεθνές πρακτορείο Μάγκνουμ, που βλέπει τα παιδιά του δημοτικού σχολείου, που δεν έχουν πια σχολείο αλλά κάνουν μάθημα στην εκκλησία. Κάνουν όμως γυμναστική μπροστά στο καμένο σχολείο. Είναι εκπληκτικές φωτογραφίες, τις ανακαλύψαμε στο διαδίκτυο.
Το νέο σχολείο ξεκινάει να χτίζεται το 1947 στον χώρο του κατεστραμμένου σχολείου. Το 1948 δημιουργείται, λοιπόν, το σχολείο που γνωρίζουμε σήμερα. Το γκρέμισαν δυστυχώς το προηγούμενο χωρίς να διατηρήσουν τα στοιχεία από το κτήριο του παρελθόντος, κολώνες, κίονες, κιονόκρανα , που μαρτυρούσαν την καταγωγή του από το βυζαντινό μοναστήρι. Να και μια άλλη φωτογραφία εδώ πέρα με καμένο το χωριό και στο βάθος ο σκελετός του καμένου σχολείου.»
Να και μια άλλη φωτογραφία να κάνουνε μάθημα τα παιδιά στην αυλή της εκκλησίας.
Για να φτάσουμε και στο σήμερα και στο πέτρινο κτήριο. Γιατί, αυτό το κτήριο προφανώς έχει μια τεράστια ιστορική αξία. Ποια είναι η προοπτική ώστε να αναγνωριστεί αυτό το κτήριο αλλά και οι ιστορίες που μας είπατε;
«Λοιπόν, εμείς ως εφημερίδα, χρόνια τώρα, προτείνουμε το πέτρινο σχολείο, όπως είθισται να λέγεται τώρα, το οποίο είναι όμορφο, να γίνει το πολιτιστικό κέντρο του Χορτιάτη. Μέσα εκεί τη σημαντικότερη θέση θα έχει το μουσείο Ιστορίας και Ολοκαυτώματος Χορτιάτη. Επίσης, να γίνουνε τομές και ανασκαφές από την αρχαιολογική υπηρεσία, που ξεκίνησαν τελευταία, το βλέπετε εκεί στα κάγκελα. Δούλεψαν δύο μήνες και βγάλανε στοιχεία από το βυζαντινό μοναστήρι. Να γίνουν λοιπόν πλήρεις ανασκαφές, για να βγουν στην επιφάνεια πολλά στοιχεία από το μοναστήρι. Όταν εμείς ήμασταν παιδιά, επιφανειακά σχεδόν βρίσκαμε ψηφίδες από το δάπεδο, κατά τους αρχαιολόγους, του καθολικού του μοναστηριού. Σε ένα μοναστήρι «καθολικό» λέμε την κεντρική εκκλησία. Επίσης, μπαίναμε μέσα σε τούνελ τα οποία σταματάγανε. Όταν έγινε το γήπεδο μπάσκετ, τα τούνελ αυτά φάνηκαν πιο πολύ, αλλά η τότε κοινοτική αρχή τα έκλεισε και δεν το πήραμε είδηση, για να μην μπει η αρχαιολογική υπηρεσία. Έγκλημα! Υπάρχουν και άλλα στοιχεία από το βυζαντινό μοναστήρι, από την πίσω πλευρά στα πευκάκια που παίζουν τα παιδιά, έχει ένα σαν πύργο. Δεν ήταν πύργος, ήταν ο υδατόπυργος, του υδρόμυλου του μοναστηριού. Υπάρχει από την πάνω πλευρά του σχολείου από την αυλή, στα άλλα πευκάκια, μια πόρτα σιδερένια. Ήταν η δεξαμενή καθαρισμού του νερού (γκιρίζι), από το νερό που ερχόταν από τις πηγές της Αγίας Παρασκευής (αυτά ήταν τα κανάτ) και έφευγε για Θεσσαλονίκη. Υπάρχουν ακόμη και κάποιες άλλες θολωτές κατασκευές. Όλα αυτά λοιπόν, μπορούν να αποτελέσουν ένα πολιτιστικό κέντρο, το οποίο δεν θα υπάρχει στην ευρύτερη περιοχή της Θεσσαλονίκης, να μην πω από τα λίγα στην Ελλάδα. Να γίνει ένα ανοιχτό θέατρο για εκδηλώσεις πολιτισμού. Ο στόχος, λοιπόν, αυτός πρέπει να είναι, γιατί έτσι θα υπηρετήσουμε με τον καλύτερο τρόπο τη μνήμη της σημαντικής ιστορίας της περιοχής μας.»
Ο κ. Νανακούδης έκλεισε αυτή την πολύ ενδιαφέρουσα αναπόληση στο ιστορικό παρελθόν με την προτροπή προς τους μαθητές να συμβάλουν στη δημιουργία του πολιτιστικού κέντρου του Χορτιάτη και γενικά στην ανάδειξη της ομορφιάς και της αξίας του τόπου τους:
«Αυτός πρέπει να είναι ο στόχος και ο δικός σας ως πολίτες της περιοχής που έτυχε ή επιλέξατε ή επέλεξαν οι δικοί σας να ζήσετε. Νομίζω ότι οι σχολικές κοινότητες σε έναν τόπο πρέπει να παίζουν ένα σημαντικό ρόλο, ιδιαίτερα σε έναν τόπο με τόσο μεγάλη ιστορία και μάλιστα μαρτυρική ιστορία. Γιατί ο Χορτιάτης είναι ιστορική έδρα του Δήμου Πυλαίας Χορτιάτη ακριβώς για τη πολύχρονη ιστορία του αλλά κυρίως για τη μαρτυρική ιστορία που πέρασε στις 2 Σεπτέμβρη του 1944 και ελπίζουμε να μην ξαναγνωρίσει η κοινωνία μας κάτι τέτοιο, αν και γύρω μας βλέπουμε καθημερινά να γίνονται ανάλογα φοβερά γεγονότα στον κόσμο. Να είστε πάντα καλά και να αγαπάτε και να υπερασπίζεστε τον τόπο όπου ζείτε.»