του Γιάννη Κατσένη
Μπορεί πράγματι ένας σύγχρονος επιστήμονας ή και διανοούμενος να ασκήσει κριτική στο θεμέλιο ύπαρξης ενός κράτους, μιας χώρας που δεν είναι άλλος από την πολιτική εξουσία; Το παρόν αφιέρωμα στη σχολική μας εφημερίδα αποτελεί αφορμή για την παρακάτω έκθεση απόψεων.
Οι σύγχρονες πολιτικές και κοινωνικές συνθήκες μάλλον καθιστούν δύσκολη την παραπάνω προσπάθεια. Οι επιστήμονες είναι και αυτοί πολίτες των σύγχρονων κοινωνιών και συνεπώς, διστάζουν να προβάλλουν ριζοσπαστικές απόψεις οι οποίες ενδεχομένως έρχονται σε σύγκρουση με τις επικρατούσες απόψεις για την πολιτική ζωή, αλλά και με τα πολιτικά συμφέροντα. Συχνά αποδοκιμάζονται, γίνονται θύματα μισαλλοδοξίας και κοινωνικού ρατσισμού. Δεν είναι, όμως, η στάση των πολιτών αυτή που διαμορφώνει τις επιλογές των διανοουμένων-επιστημόνων.
Είναι πλέον κοινώς γνωστή η επίδραση των πολιτικο-οικονομικών συμφερόντων στην ενημέρωση. Τα ΜΜΕ συχνά διαστρεβλώνουν την αλήθεια μέσω μιας πληθώρας μεθόδων παραπληροφόρησης εξ αιτίας συμφερόντων ή της επιθυμίας μιας μονόπλευρης, «τέλειας» παρουσίασης της εκάστοτε εξουσίας. Το απότοκο είναι η παραμορφωμένη προβολή της ασκούμενης κριτικής διαφόρων λογίων ή επιστημόνων, η οποία με τη σειρά της προκαλεί αποθάρρυνση ή και φόβο στους ανθρώπους αυτούς.
Βέβαια, πρέπει να ληφθεί υπόψη και η προσωπικότητα του διανοούμενου –επιστήμονα, εάν πρόκειται να εξαχθεί ένα αντικειμενικό συμπέρασμα. Οι άνθρωποι αυτοί τείνουν να εξειδικεύονται στο αντικείμενο μελέτης τους σε τέτοιο βαθμό, ώστε να χάνουν τη δυνατότητα της σφαιρικής προσέγγισης ενός εξεταζόμενου θέματος. Έτσι, αν και κατέχουν γνώσεις, δεν διαθέτουν σφαιρική θέαση του κοινωνικού γίγνεσθαι και επομένως απομακρύνονται από τα κοινωνικά προβλήματα.
Η γνώση, βέβαια, είναι πάντα δύναμη που μπορεί και για ιδιοτελείς βλέψεις. Κάποιοι διανοούμενοι επικεντρώνονται στον χρησιμοθηρικό χαρακτήρα της γνώσης, που είναι και εύκολα χειραγωγήσιμος από την πολιτική εξουσία. Η γνώση εύκολα μετατρέπεται σε εφαλτήριο για την ταχεία προσωπική ανέλιξη, την οποία πολλοί επιστήμονες ίσως επιδιώκουν.
Συνοψίζοντας, η ικανότητα ενός επιστήμονα να ασκεί έλεγχο στην εξουσία δεν εξαρτάται αποκλειστικά από τις επιδράσεις του ευρύτερου κοινωνικού περιβάλλοντος αλλά ούτε και μόνο από την προσωπικότητα του. Σίγουρα πρέπει να υποβάλλεται σε έλεγχο και να δέχεται την ασκούμενη κριτική με διαφάνεια αλλά αυτό είναι μάλλον η αρχή της ιδεώδους και όχι της σύγχρονης μορφής εξουσίας.
Εικόνα
The false mirror, 1928 – Rene Magritte