του Γιάννη Κατσένη
Ο ρατσισμός εξακολουθεί σε όλες τις εκφάνσεις του να ταλανίζει τις σύγχρονες κοινωνίες που αδυνατούν να τον περιορίσουν αποτελεσματικά. Υφίσταται μια πληθώρα παραγόντων που εντείνουν τον ρατσισμό, φαινόμενα τα οποία χρήζουν αντιμετώπισης. Η βία με πρόσχημα τη φυλή είναι και πάλι κυρίαρχο θέμα στην ειδησεογραφία και καθιστά αναγκαία την επισήμανση της ευθύνης της εκπαίδευσης στη μάχη κατά της ρατσιστικής ιδεολογίας.
Οι πολεμικές συγκρούσεις ίσως είναι το σημαντικότερο αίτιο επιφόρτισης του ρατσισμού. Εξαιτίας των καταστροφών που προκαλούνται, αμέτρητοι άνθρωποι εξαναγκάζονται να εγκαταλείψουν τις πατρίδες τους και να ζητήσουν προσφυγικό άσυλο. Αν και, εκ πρώτης όψεως, είναι λογικό με μια δεύτερη εξέταση αποκαλύπτεται ότι ουσιαστικά πρόκειται για μια αναγκαία και «βεβιασμένη» συνύπαρξη διαφορετικών πολιτισμών.
Σημαντικό ρόλο διαδραματίζουν και οι προκαταλήψεις που σε συνδυασμό με τη ραγδαία αύξηση των προσφυγικών ροών διαμορφώνουν το τέλειο κλίμα αβεβαιότητας και αστάθειας ευνοώντας την εξάπλωση του ρατσισμού. Οι ομογενείς συνήθως εκδηλώνουν από περιφρονητικές μέχρι και βίαιες συμπεριφορές έχοντας την πεποίθηση ότι οι πρόσφυγες έφτασαν στη χώρα, για να τους «κλέψουν τις δουλειές».
Βέβαια, σημαντικό ρόλο διαδραματίζουν και οι πολιτικοοικονομικές σκοπιμότητες που επιμένουν στην τακτική του «διαίρει και βασίλευε». Ειδικότερα, παρασύροντας τα πλήθη σε εσωτερικές διαμάχες, η πολιτική και οικονομική ελίτ τα καθιστά χειραγωγήσιμα με στόχο την εξυπηρέτηση προσωπικών συμφερόντων.
Ο ρόλος της εκπαίδευσης στον περιορισμό ή και ίσως στο ουτοπικό σενάριο της εξάλειψης του ρατσισμού είναι υψίστης σημασίας. Η εκπαίδευση οφείλει να προβάλλει σωστά για τους μαθητές πρότυπα και να καλλιεργεί τον σεβασμό των ανθρώπινων δικαιωμάτων, ιδίως του δικαιώματος στη διαφορετικότητα. Αυτά είναι δυνατό να επιτευχθούν με την αξιοποίηση μαθημάτων, όπως αυτά που προάγουν την κοινωνική και πολιτική αγωγή του νέου και του διδάσκουν τη δημοκρατική συνύπαρξη με στόχο τη διαμόρφωση ενός κλίματος αλληλοσεβασμού και ανεκτικότητας στο διαφορετικό.
Επιπροσθέτως, το σχολείο πρέπει να γνωστοποιεί και να στηλιτεύει περιστατικά ρατσιστικής συμπεριφοράς εντός αλλά και εκτός του σχολικού χώρου. Παραστάσεις, εκδρομές και ομιλίες ειδικών μπορούν να συμβάλουν ιδιαίτερα στην ενημέρωση των μαθητών σχετικά με τις ψυχολογικές επιπτώσεις του ρατσισμού στις ομάδες-θύματα.
Το φαινόμενο του ρατσισμού έχει πάρει σημαντικές διαστάσεις στις μέρες μας προκαλώντας πολυάριθμα προβλήματα κοινωνικού χαρακτήρα. Αποτελεί τροχοπέδη για την ομαλή εξέλιξη των κοινωνιών σε όλους τους τομείς: στον πολιτισμό, στην οικονομία, στην πολιτική ζωή. Μόνο με μακροπρόθεσμες και αποτελεσματικές παρεμβάσεις, καθώς και τη συμβολή όλων των πολιτών, είναι επιτεύξιμη η μείωση του ρατσισμού.
σκίτσο: Ελένη Μαδούρου